नवी दिल्ली – उंदराच्या मेंदूकडून न्यूरल सिग्नल प्राप्त करून मेंदूतील दीर्घकालीन स्मृती एकत्रीकरणाची प्रक्रिया समजून घेणारे पहिले उपकरण विकसित करण्यात भारतीय शास्त्रज्ञांना नुकतेच यश मिळाले आहे. मेमरी लॉस म्हणजे स्मरणशक्ती कमी होणे, अल्झायमर, पार्किन्सन वगैरे आजारांवर ऊपाय करण्यात याचा उपयोग होईल, असा दावा केला जात आहे.
भारतातील अशा प्रकारचे हे पहिलेच उपकरण असून नवी दिल्ली येथील जामिया हमदर्द (डीम्ड टू बी युनिव्हर्सिटी) स्कूल ऑफ केमिकल अँड लाइफ सायन्सेसच्या वीष विषयक (टॉक्सिकोलॉजी) विभागात प्रा. सुहेल परवेझ आणि त्यांच्या टीमने विकसित केले आहे.
शिकणे आणि स्मरणशक्ती या मेंदूच्या मूलभूत प्रक्रिया आहेत आणि न्यूरोसायन्समधील सर्वात गहन अभ्यासलेल्या विषयांपैकी एक आहेत. शिकणे नवीन डेटा आणि मेमरी संपादनाशी संबंधित आहे. दीर्घकालीन मेमरी (LTM) ही अधिग्रहित डेटाच्या आकलन शक्तीद्वारे तयार होते.
वर्तनात्मक टॅगिंग मॉडेल वापरणारे नवीन साधन हे वर्तन विश्लेषणाद्वारे LTM एकत्रीकरणाचा अभ्यास करण्यासाठी एक नवीन साधन आहे. त्याचप्रमाणे, बायो-सिग्नलचा वापर आता विवो इलेक्ट्रोफिजियोलॉजी नावाच्या तंत्राद्वारे मेमरी एकत्रीकरणाची सुप्त वैशिष्ट्ये शोधण्यासाठी केला जात आहे, ज्याचा उपयोग उंदराच्या मेंदूकडून न्यूरल सिग्नल प्राप्त करून प्रायोगिक परिस्थितीत केला जाऊ शकतो.
या संशोधकांनी मेंदूतील LTM एकत्रीकरणाची प्रक्रिया समजून घेण्यासाठी वर्तणूक टॅगिंग मॉडेल तयार केले आहे. हे संशोधन नुकतेच ‘थेरॅनोस्टिक्स’ आणि ‘एजिंग रिसर्च रिव्ह्यूज’ या जर्नल्समध्ये प्रकाशित झाले आहे. संशोधकांनी विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विभाग (DST), सरकारच्या सहकार्याने टॉक्सिकॉलॉजी विभागात स्थापन केलेल्या ‘प्रोग्राम फॉर प्रमोशन ऑफ सायंटिफिक एक्सलन्स (पर्स)’ अंतर्गत बायो-सिग्नल प्राप्त करण्यासाठी वर्तणूक टॅगिंग मॉडेल विकसित केले आहे. भारतातील विवो इलेक्ट्रोफिजियोलॉजी सुविधा वापरण्यात आली.
प्रो. सुहेल यांनी स्पष्ट केले आहे की, “कोणत्याही MAZE सॉफ्टवेअरचा वापर करून विश्लेषित केलेल्या पॅरामीटर्सचे मूल्यांकन करण्यासाठी ही सुविधा उंदरांसाठी अनेक न्यूरोबिहेवियरल उपकरणांनी सुसज्ज आहे. याव्यतिरिक्त, हे संशोधन स्मृतिभ्रंश, न्यूरोडिजेनेरेटिव्ह विकारांवर आधारित आहे ज्यामुळे अल्झायमर रोग, पार्किन्सन रोग आणि स्मरणशक्ती कमी होणे, आणि अशा पॅथॉलॉजिकल परिस्थितीत मेमरी एकत्रीकरण मार्ग आणि मेमरी लॉस यंत्रणा यांच्यात थेट संबंध शोधण्याच्या कामी वापरले जाऊ शकते.”
